زوال بوم‌نظام جنگلی زاگرس: وضعیت خشکیدگی در گونه‌های مختلف درختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 سازمان منابع طبیعی

2 عضو ﻫﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮑﺪه کشاورزی، دانشگاه رازی کرمانشاه.

10.22047/srjasnr.2023.181002

چکیده

خشکیدگی گونه‌های جنگلی، به ویژه در منطقه‌های خشک و نیمه­خشک، به عنوان  یکی از چالش‌های اساسی بوم‌نظام‌های مختلف  مطرح  است. هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت خشکیدگی گونه‌های درختی در جنگل‌های زاگرس می‌باشد. برای انجام این پژوهش جنگل‌های شهرستان گیلانغرب بررسی شد. در این بررسی از الگوی نمونه‌برداری تصادفی-منظم استفاده شد و تمام سطح زیر پوشش شبکه آماربرداری (3000×3000 متر) با 92 قطعه نمونه با مساحت 25/0 هکتار در محل تقاطع خط‌ها در جنگل‌ها پایش شد. از همه درختان در هر قطعه نمونه،‌ به صورت 100% نمونه‌برداری انجام شد. برای تعیین درجه خشکیدگی، بر اساس مشاهده‌های دیداری از نسبت مقدار شاخه‌های خشکیده به کل شاخه­های هر درخت استفاده شد. نتایج نشان داد که در بین درختان دارای خشکیدگی درجه 1 فراوانی آن در بلوط ایرانی4  4/83% است. دیگر گونه‌های موجود در منطقه مانند تنگرس5، بنه6، کیکم7 و زالزالک8 به ترتیب دارای 1/5، 4/4، 2/3 و 2% خشکیدگی درجه 1 بودند. فراوانی خشکیدگی درجه 2 در بلوط ایرانی 4/84% و در دیگر گونه‌های موجود در منطقه مانند بنه، زالزالک و تنگرس به­ترتیب 8/9، 25/2 و 2% بود. همچنین، بیشترین فراوانی درختان با خشکیدگی درجه 5 مربوط به گونه‌های بلوط ایرانی، بنه و تنگرس به ترتیب با 2/94، 8/2 و 6/2%  بود. از کل موجودی بلوط ایرانی، 28% آن‌ها سالم و 72% آن‌ها در درجه‌های مختلف دچار خشکیدگی هستند. در گونه آلوی وحشی9 از کل درختان، 83% آن‌ها سالم و 17% خشکیده بود. همچنین، در مورد گونه بنه از کل درختان، 23% آن‌ها زنده و سالم و 77% دارای خشکیدگی بودند. بر اساس نتایج، اقدام‌های حمایتی دربرگیرنده بازرویی ساختار توده‌ها برای حفاظت بهتر جنگل‌ها، حفظ آمیختگی توده‌ها و تحریک پیچیدگی و ناهمگنی ساختاری، ابزارهای مفیدی برای کاهش خطرهای مرتبط با افزایش خشکیدگی درختان و سایر رژیم‌های جدید آشفتگی در راستای راهبرد تاب‌آوری در جنگل‌های منطقه خواهند بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Decline of Zagros Forest Ecosystem: Status of Dieback in Various Tree Species

نویسندگان [English]

  • Jabar Valipour 1
  • Mohsen Javanmiri pour 1
  • Abbasali Zamani 2
1 Natural Resource Organization
2 Member of the academic staff of the Faculty of Agriculture, Razi University of Kermanshah.
چکیده [English]

The mortality of forest species, especially in arid and semi-arid regions, has been considered the main challenge of diverse ecosystems. The aim of this study was to compare the mortality status of Iranian oak and Mt. Atlas mastic tree in the Zagros forests in western Iran. To carry out this study, whole forests in the Gilan-e Gharb were considered. For this purpose, the entire surface was divided into equal parts with a sampling grid of 3000 x 3000 m2. Ninety two sample plots with an area of 0.25 ha considered for sampling at the intersection of the lines in the forests. Sampling of all the were trees in the plots was done 100%. Based on objective observations, the ratio of dried branches to the whole tree branches was used to determine the dryness ratio of the studied trees. The results showed that the frequency of 1st mortality in different species shows that its highest frequency is 83.4% in Iranian oak (Quercus brantii Lindl.). Other species in the region, such as Prunus lycioides C.K.Schneid., Pistacia atlantica mutica Desf., Acer monspessulanum L., and Crataegus sp. L., had 5.1%, 4.4%, 3.2%, and 2% of 1st mortality, respectively. The frequency of 2nd mortality in Persian oak was 84.4% and in other species in the region, such as P.atlantica, Crataegus sp, and P.lycioides C.K.Schneid., it was 9.8%, 2.25%, and 2%, respectively. Similarly, the highest frequency of trees with mortality grade 5 included Iranian oak,  P. atlantica mutica Desf., and P. lycioides C.K.Schneid. species with 94.2%, 2.8%, and 2.6%, respectively. From the total population of Persian oaks, 28% of them were healthy and 72% of them were dying in various degrees. In the wild plum species, 83% of the trees were healthy and 17% were dying. Furthermore, in the wild pistachio species, 23% of the trees were alive and healthy and 77% of them were dead. Based on the results, supporting measures will include monitoring the structure of stands for better protection of forests, maintaining the mix of stands and stimulating structural complexity and heterogeneity, that are valuable tools to reduce the risks associated with increasing tree dieback, and other new disturbance regimes in line with the resilience strategy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • decline
  • Persian oak
  • Mt. Atlas mastic tree
  • Pronus
  • Zagros

مراجع

پرنیان کلایه، سارا؛ مرادی، مصطفی؛ سفیدی، کیومرث؛ بصیری، رضا. (1398). برآورد حجم خشکه‌دار و نرخ مرگ‌ومیر درختان بلوط ایرانی در ارتباط با برخی عوامل محیطی در جنگل‌های بلوط زاگرس (پژوهش موردی: تنگ علمدار، بهبهان). مجله جنگل ایران، 11 (4)، 519-532.
جزیره‌ای، محمدحسین؛ ابراهیمی رستاقی، مرتضی. (1392). جنگل‌شناسی. انتشارات دانشگاه تهران. 600 ص.
جهانبازی، حسن؛ ایران‌منش، یعقوب؛ طالبی، محمود؛ شیرمردی، حمزه؛ محنت کش، عبدالمحمد؛ پورهاشمی, مهدی؛ حبیبی, محسن. (1399). تأثیر عامل‌های فیزیوگرافی بر جذب عناصر غذایی ضروری برگ در جنگل‌های بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.)دچار زوال‌ بلوط (مطالعه موردی: منطقه هلن، استان چهارمحال و بختیاری). پژوهش‌های گیاهی (مجله زیست‌شناسی ایران)(علمی) ، 33 (3)، 553-544.
 جوانمیری‌پور، محسن؛ ولی‌پور، جبار؛ حسن‌زاده، علی. (1402). بررسی تغییرات اقلیمی بر ساختار و زوال بلوط ایرانی  (Quercus brantii Lindl.)  در بوم‌سازگان زاگرس (مورد پژوهی: جنگل‌های شهرستان گیلانغرب). بوم‌شناسی جنگل‌های ایران، 11 (21)، 12-23.
جوانمیری‌پور، محسن؛ پروانه، روح‌اله؛ دارابی، علی اکبر. (1400). مطالعه ساختار و ارزش اقتصادی صمغ گونه بنه (Pistacia  atlantica) در جنگل‌های حوزه گیلانغرب. تحقیقات منابع طبیعی تجدید شونده، 12 (1)، 1-14.
جوانمیری‌پور, محسن؛ ولی پور، جبار؛ حسن‌زاده، علی. (1400). بررسی عوامل ساختاری و انگیزه‌های موثر در ایجاد آتش‌سوزی‌‌های جنگل‌ها و مراتع در بوم‌سازگان نیمه خشک زاگرس.  خشکبوم ، 11 (2)15-27.
حسین‌زاده، جعفر؛ اعظمی، ایاد؛ محمدپور، ماشاء‌اله. (1394). بررسی ارتباط عامل های پستی و بلندی با گسترش زوال بلوط در جنگل مله سیاه ایلام، فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 23 (1)، 190-197.
حسینی، احمد؛ حسینی، سیدمحسن؛ رحمانی، احمد؛ آزادفر، داوود. (1391). تاثیر خشکیدگی درختی بر ساختار جنگل‌های بلوط ایرانی در استان ایلام. تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 20 (4)، 565-577.
حمزه‌پور، مجتبی؛ کیادلیری، هادی؛ بردبار, کاظم. (1390). بررسی مقدماتی خشکیدگی درختان بلوط ایرانی در دشت برم کازرون، استان فارس. تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 19 (2)، 352-363.
 دارابی، حدیث؛ غلامی، شایسته؛ صیاد. احسان. (1395). توزیع مکانی زوال بلوط در رابطه با ویژگی‌های مورفولوژیکی درختان در جنگل‌های زاگرس، کرمانشاه. مجله علوم و فناوری چوب و جنگل، 23 (2)، 1-21.
ربیعی صادق‌آبادی، مالک؛ نوری، امید؛ دیهیم‌فرد، رضا. (1399). انتخاب گونه‌های گیاهی مناسب برای فضای سبز شهرهای نیمه خشک با تاکید بر تغییر اقلیم (مورد مطالعه: شهر تهران). علوم محیطی، 18 (1)، 219-236.
 زبیری، محمود. (1388). آماربرداری در جنگل (اندازه‌گیری درخت و جنگل)، انتشارات دانشگاه تهران، 424 ص.
شریعت، آناهیتا؛ میرزایی ندوشن، حسین؛ میرزا، مهدی؛ زارع, زینب؛ کنشلو، هاشم؛ تقوی، فائزه. (1398). ارزیابی یونوم در بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl)  به‌منظور بررسی علل زوال بلوط. مجله جنگل ایران، 11 (3)، 415-428.
شهبازی، خسرو؛ حشمتی، مصیب؛ سعیدی فر، زهرا. (1399). بررسی تاثیر تغییر اقلیم بر خشکسالی و خطر بیابان زایی در استان کرمانشاه. مدیریت بیابان، 8 (16)، 183-200.
عطارد، پدرام؛ صادقی، سیدمحمدمعین؛ طاهری سرتشنیزی، فریدون؛ سارویی، سعید؛ عباسیان، پریسا؛ مسیح‌پور، مهرنوش؛ کردرستمی، فرشته؛ دریکوندی، آرش. (1395). پارامترهای هواشناسی و تبخیر و تعرق موثر بر کاهش جنگل های زاگرس در استان لرستان. مجله تحقیقات حفاظت از جنگل‌ها و مراتع ایران، 13 (2)، 97-112.
عظیم‌نژاد، زهرا؛ باده‌یان، ضیاءالدین؛ رضایی‌نژاد، علی. (1400). مطالعه زوال بلوط (Quercus brantii Lindl.) در ارتباط با خصوصیات خاک و پاسخ‌های اکوفیزیولوژیک آن. مجله جنگل ایران، 13 (3)، 221-236.
فلاح، اصغر؛ حیدری، مازیار. (1397). بررسی پدیده زوال بلوط در درختان با ابعاد تاج مختلف در جنگل‌های زاگرس میانی (مطالعه موردی: ایلام). بوم شناسی جنگل‌های ایران، 6 (12)، 9-17.
 کرمیان، مهناز؛ میرزایی، جواد. (1399). مهم­ترین عوامل مؤثر بر خشکیدگی بلوط ایرانی در استان ایلام، بوم شناسی جنگل‌های ایران، 8 (15)، 93-103.
کیائی ضیابری، م؛ جعفری، م. (1393). بررسی واکنش درختان جنگلی نسبت به تغییرات اقلیمی و محیطی (مطالعه موردی: پارک جنگلی لویزان). پژوهش‌های گیاهی (مجله زیست‌شناسی ایران)، 27 (1)، 130-141.
گل‌محمدی، فاطمه؛ حسن‌زاد ناورودی، ایرج؛ بنیاد، امیراسلام؛ میرزایی، جواد. (1396). تأثیر برخی عوامل محیطی بر شدت خشکیدگی درختان در زاگرس میانی (مطالعه موردی: تنگه دالاب، استان ایلام). پژوهش‌های گیاهی (مجله زیست‌شناسی ایران)، 30 (3)، 644-655.
 مرادی، محمدجواد؛ کیادلیری، هادی؛ بابایی کفاکی، ساسان،؛ باخدا، حسن. (1400). پهنه‌بندی مناطق دارای پتانسیل زوال بلوط ایرانی با تکنیک تاپسیس و عوامل موثر بر آن در جنگل‌های ایلام. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 23 (5)، 213-227.
مروی مهاجر، محمدرضا. (1392). جنگل‌شناسی و پرورش جنگل. انتشارات دانشگاه تهران. 419 ص.
Arend, M., T. Kuster, M.S., Günthardt-Goerg., & Dobbertin, M. (2011). Provenance-specific growth responses to drought and air warming in three European oak species (Quercus robur, Q. petraea and Q. pubescens), Tree Physiology 31(3), 287-297.
Bédard, S., DeBlois, J., Guillemette, F., Larouche, C., Raymond, P., & Tremblay, S. (2014). Rehabilitation of Northern stands using multicohort silvicultural scenarios in Québec. Journal of forestry 112, 276-286.
Batos, B., Z. Miletic, S. Orlovic & D. Miljkovic. (2010). Variability of nutritive macroelements in peduncalate oak  (Quercus robur L.) leaves in Serbia. Genetika 42(3), 435-453.
Clatterbuck, W.K., & Kauffman, B. (2006). Managing oak decline. A Regional Peer-Reviewed Technology Extension Publication University of Kentucky’s. Cooperative Extension Publication, 6 p.
Curtis, P. G., Slay, C. M., Harris, N. L., Tyukavina, A., & Hansen, M. C. (2018). Classifying drivers of global forest loss. Science 361(6407), 1108-1111.
Dendixsen, D.P. (2012). Causes and effects of Oak decline in an upland Oak-hickory forest of eastern Oklahoma. M.Sc. thesis, Oklahoma State University, 118 pp.
Elliott, K.j., & Swank, W.T. (1994). Impacts of drought on tree mortality and growth in a mixed hardwood forest. Journal of vegetation science 5 (2), 229-236.
Ellis, E. C., Beusen, A. H., & Goldewijk, K. K. (2020). Anthropogenic Biomes: 10,000 BCE to 2015 CE. Land 9(5), 129.
Encina-Domínguez, J.A., Estrada-Castillón, E., Mellado, M., González-Montelongo, C., & Arévalo, J.R. (2022). Livestock Grazing Impact on Species Composition and Richness Understory of the Pinus cembroides Zucc. Forest in Northeastern Mexico. Forests 13, 1113.
Fettig, CJ., Mortenson, LA., Bulaon, BM., & Foulk, PB. (2019). Tree mortality following drought in the central and southern Sierra Nevada, California. US. Forest Ecology and Management 432, 164–178.
Fukuda, H. (2000). Programmed cell death of tracheary elements in plants. Plant Mol Biol 44(3), 245-53.
Galiano, L., Martnez-Vilalta, J., Sabaté, S., & Lloret. F. (2012). Determinants of drought effects on crown condition and their relationship with depletion of carbon reserves in a Mediterranean holm oak forest. Tree Physiology 32(4), 478-489.
Guarin, A., & Taylor, A.H. (2005). Drought triggered tree mortality in mixed conifer forests inYosemite National Park, California, USA. Forest Ecology and Management 218(1), 229- 244.
Kukk, M., &  Sõber, A. (2015). Bud development and shoot morphology in relation to crown location. AoB Plants. Jul 17;7:plv082. doi: 10.1093/aobpla/plv082. PMID: 26187607; PMCID: PMC4565424.
Kabrick, J M., Dey, D C., Jensen, R G., & Wallendorf, M. (2008). The role of environmental factors in oak decline and mortality in the Ozark Highlands. Forest Ecology and Management 255, 1409–1417.
Martínez-Sancho, E., Gutiérrez, E., Valeriano, C., Ribas, M., Popkova, M.I., Shishov, V.V., & Dorado-Liñán, I. 2021. Intra- and Inter-Annual Growth Patterns of a Mixed Pine-Oak Forest under Mediterranean Climate. Forests 12, 1746.
Maxwell, S. L., Fuller, R. A., Brooks, T. M. & Watson, J. E. (2016). Biodiversity: The ravages of guns, nets and bulldozers. Nature 536(7615), 143.
Najib, R., Houri, T., Khairallah, Y., & Khalil, M. (2022). Effect of dust accumulation on Quercus cerris L. leaves in the Ezer forest, Lebanon. iForest 15, 322-330.
 Ritchie, H., & Roser, M. (2021). "Forests and Deforestation". Published online at OurWorldInData.org. Retrieved from: 'https://ourworldindata.org/forests-and-deforestation' [Online Resource]
Palik, B., D'Amato, A., Franklin, J., & Norman.  K. (2021).  Ecological Silviculture: Foundations and Applications. Waveland Press, 343.
Pendrill, F., Persson, U. M., Godar, J., & Kastner, T. (2019). Deforestation displaced: trade in forest-risk commodities and the prospects for a global forest transition. Environmental Research Letters 14(5), 055003.
Poulos, HM. (2014). Tree mortality from a short-duration freezing event and global-change-type drought in a Southwestern piñon-juniper woodland, USA. PeerJ. 10;2:e404. doi: 10.7717/peerj.404. PMID: 24949231; PMCID: PMC4060029.
 Sagheb Talebi, Kh.,  Sajedi, T.,  & Pourhashemi, M. (2014). Forests of Iran, A Treasure from the Past, a Hope for the Future. Springer, 172 p.
Williams, M. (2003). Deforesting the earth: from prehistory to global crisis. University of Chicago Press.
Wright, H. E., McAndrews, J. H., & Zeist, W. V. (1967). Modern pollen rain in western Iran, and its relation to plant geography and quaternary vegetational history. Journal of Ecology 55, 415–443.
Zhu, J.J., & Li, F. Q. (2007). Forest degradation/decline: research and practice. Ying Yong Sheng Tai Xue Bao. 2007 Jul;18(7):1601-9. Chinese. PMID: 17886658.
مجله پژوهش های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی
دوره 8، شماره 2
آبان 1402
صفحه 171-186

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار