تجارت آب مجازی در ایران از دیدگاه بهره‌‌وری اقتصادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار پژوهش مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج

2 استادیار پژوهش مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان

چکیده

                                    نزدیک به سه دهه است که مفهوم تجارت آب مجازی ابداع شده و از آن به منزله روشی موثر در راستای           متوازن‌سازی توزیع آب در بین کشورها و منطقه‌ها و همچنین سازگاری با مشکل کم‌‌آبی یاد می‌‌شود. ادبیات این موضوع به تجرید از دانش اقتصاد مسیر خود را پیموده و اقتصاددانان در نظریه‌پردازی آن اهتمام چندانی نداشته‌‌اند. در سال‌‌های اخیر در ایران با استفاده از این مفهوم، انتقادهای زیادی به صادرات برخی از محصول‌های کشاورزی وارد شده است. این مطالعه تلاش دارد تا با ارائه یک الگوی ساده اقتصادی و با استفاده از نظریه هزینه فرصت و ترکیب آن با دو مفهوم تجارت مجازی آب و بهره‌‌وری اقتصادی آب، به بررسی و واکاوی وضعیت صادرات و واردات محصول‌های اصلی کشاورزی ایران برای یک دوره پنج‌‌ساله بپردازد و الویت‌‌بندی آن‌ها را مشخص کند. بر اساس نتایج  به‌‌دست آمده، تولید محصول‌های راهبردی در داخل هزینه فرصت بالایی دارند. همچنین صادرات میوه‌‌هایی ‌‌مانند کیوی، مرکبات، انگور و نیز برخی از محصول‌های سبزی و صیفی مانند هندوانه، خیار و گوجه‌‌فرنگی ارزش آب مجازی بالایی ایجاد می‌‌کنند، به‌‌ طوری که حتی صادرات آن‌ها اولویتی بالاتر از صادرات پسته دارند. با این‌‌ حال و با توجه به وضعیت کنونی و بحرانی منابع آب کشور، ارزش آب مجازی ایجاد شده در قبال ارزش واقعی آب، ناچیز به نظر می‌‌رسد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Virtual Water Trade in Iran with Respect to Economic Productivity

نویسندگان [English]

  • G. Zarei 1
  • A.M. Jafari 2
1 Associate Professor of Agricultural Engineering Research Institute, Karaj
2 Assistant Professor of Hamedan Agricultural and Natural Resources Research Center, Hamedan
چکیده [English]

The virtual water trade concept was devised about three decades ago and it is now considered as a way of balancing the distribution of water among countries and regions in attempts to confront with water scarcity. The background literature of virtual water has developed independent of economic knowledge and economists have not endeavored to theorize it. Based on this concept, the export of agricultural products from Iran has been under much criticism in recent years. This study attempts to provide a simple economic model that works with based on opportunity cost theory in combination with economic water productivity and virtual water trade concepts to evaluate major agricultural products of Iran exported or imported in a five-year period. According to the results, internal production of strategic crops has high opportunity costs. The exporting of fruits such as kiwi, citrus, grapes, watermelon, cucumber and tomato created high virtual water values, even higher than pistachio. However, under the water crisis conditions in Iran, these values are much lower than real value of water.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Agricultural products
  • Opportunity cost
  • Trade
  • Value of virtual water

مراجع

1- باغستانی، ع.، ح. مهرابی بشرآبادی، م. زارع مهرجردی و ح. شرافتمند، 1389. کاربرد مفهوم آب مجازی در مدیریت منابع آب ایران. نشریه آب و توسعه پایدار 28-38:(1)6.
2- بی‌‌نام. (الف). 1389. آمارنامه‌‌های صادرات و واردات کالا سال‌‌های مختلف. گمرک جمهوری اسلامی ایران، تهران.
3- بی‌‌نام. (ب). 1389. آمارنامه‌‌های تولید محصولات زراعی و باغی سال‌‌های 1384 تا 1388، معاونت برنامه‌‌ریزی و امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی، تهران.
4- توکلی شیرازی، ن. و غ. اکبری. 1390. مدیریت منابع آب مورد نیاز بخش کشاورزی در سطح ملی با بهره‌‌جوئی از دیدگاه تجارت آب مجازی. مجموعه مقالات نخستین کنفرانس ملی هواشناسی و مدیریت آب کشاورزی. پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران. کرج.
5- جعفری، ع.م. و ق. زارعی. 1385. تجارت مجازی آب و نقش آن در مقابله با بحران کم آبی. دومین کنفرانس مدیریت منابع آب. دانشگاه صنعتی اصفهان.
6- روحانی، ن.، ه. یانگ، س. امین سیچانی، م. افیونی، ف. موسوی و ع.ا. کامکار حقیقی. 1387. ارزیابی مبادله محصولات غذایی و آب مجازی با توجه به منابع آب موجود در ایران. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی  432-417:(2)12.
7- زارعی، ق. و ع.م. جعفری. 1394. نقش واردات و صادرات محصولات مهم زراعی و باغی در تجارت مجازی آب و ردپای آب در کشاورزی ایران. مجله آبیاری و زهکشی ایران 45-23:(5)6.
8- قدوسی، ح. و ح. داوری. 1395. تحلیل‌انتقادی آب مجازی از منظر سیاست‌‌گذاری. آب و توسعه پایدار 58-47:(6)3-1.
9- فرشچی، ع.ا.، م. شهابی فر، ر. جارالهی و ع. غالبی. 1376. برآورد آب مورد نیاز گیاهان عمده زراعی و باغی کشور. موسسه تحقیقات خاک و آب. انتشارات نشر آموزش کشاورزی. کرج. 561 صفحه.
10- کشاورز، ع.، ح. دهقانی، ا. علیزاده و غ.ع. کمالی. 1378. سند ملی آب کشور (نیاز آبی گیاهان، الگوی کشت و راندمان آبیاری). معاونت‌‌های فنی و زیربنایی وزارت کشاورزی و سازمان هواشناسی کشور.
11- عباسی، ف. ا.، ناصری، ف. سهراب، ح. باغانی، ن. عباسی و م. اکبری. 1394. ارتقای بهره‌‌وری مصرف آب. انتشارات سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. تهران. 70 صفحه.
12. Adams, V.M., R.L. Pressey, and R. Naidoo, 2010. Opportunity costs: Who really pays for conservation? Biological Conservation 143(2):439-448.
13.   Allan J.A. 1993. “Fortunately there are substitutes for water otherwise our hydropolitical futures would be impossible”, Priorities for water resources allocation and management, ODA, London, UK, pp. 13-26.
14. Allan, J.A. 1997. Virtual water: A long term solution for water short Middle Eastern economies? Occasional paper, No. 3. Water Issues Study Group, School of Oriental and African Studies, University of London. UK.
15. Allan, J.A. 1998. Virtual water: a strategic resource. Global solutions to regional deficits. Ground Water36(4):545–546.
16. Allan, J.A. 2003. Virtual water-the water, food, and trade nexus: useful concept or misleading metaphor? Water International 28(1):106–112.
17. Ansink, E. 2010. Refuting two claims about virtual water trade, Ecological Economics 69(10):2038-2047.
18. Beasley, J.P. 1990. Peanut Growth and Development. The Cooperative Extension Service, the University of Georgia. USA. SB 23-3.
19. Food and Agricultural Organization (FAO). 2002. Pineapple. Land and Water Division. Rome, Italy.
20. Fraiture, C.D., C. Ximing, U. Amerasinghe, M.Rosegrant, and D. Molden. 2004. Does International Cereal Trade Save Water? The Impact of Virtual Water Trade on Global Water Use. Research Report NO.4. IWMI, Colombo, Srilanka.
21. Garcia, A.G., L.C. Guerra, A. Suleiman, J.O. Paz1 and G. Hoogenboom. 2007. Peanut Water Use under Optimum Conditions of Growth and Development: A Simulation Approach. Proceedings of the 2007 Georgia Water Resources Conference, Held March 27-29, 2007, at The University of Georgia. USA.
22. Haberler, G. 1936. The Theory of International Trade: with its applications to commercial policy. London, William Hodge. UK, pp. 408.
23. Heckscher, E.F. 1919. The effect of foreign trade on the distribution of income. In: Flam, H., Flanders, M.J. (Eds.), Heckscher–Ohlin Trade Theory, Heckscher, E.F. and B. Ohlin. The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, USA.
24. Hoekstra, A.Y. 2003. Virtual water trade: Proceedings of the International Expert Meeting on Virtual Water Trade. Value of Water Research Report Series No. 12, UNESCO-IHE Institute for Water Education, Delft, the Netherlands.
25. Hoekstra, A.Y. and P.Q. Hung. 2005. Globalization of Water Resources: International Virtual Water Flows in Crop Trade Relation to. Global Environmental Change 15(1):45-56.
26. Lant, C. 2003. Commentary. Water International. 28(1):113–115.
27. Lemon, R.G. and T.A. Lee. 1994. Production of Virginia Peanuts in the Rolling Plains and Southern High Plains of Texas. Texas Agricultural Extension Service. The Texas A&M University System. USA. L-5140.
28. Lenzen, M., D. Mpran, K., Kanemonto and A. Geschke. 2013. Building EORA: a global multi-region input-output database at high country and sector resolution. Economic System Research. 25(1):20-49.
29. Mckonnen, M.M. and A.Y. Hoekstra. 2011. National water footprint accounts: The green, blue and grey water footprint of production and consumption, Value of Water Research Report Series, No. 50, UNESCO-IHE, Delft, the Netherland.
30. Merrett, S. 1997. Introduction to the economics of water resources: an international perspective. Rowman & Littlefield Publishers, Lanham, Maryland, USA.
31. Merrett, S. 2003. Virtual water and Occam's razor. Water International. 28(1):103–105.
32. Miglietta, P.P. and D. Morrone. 2018. Managing water sustainability: virtual water flows and economic water productivity assessment of the wine trade between Italy and the Balkans. Sustainability 10:1-19.
33.  Mike K.V. Carr. 2011. The water relations and irrigation requirements of coconut (Cocos nucifera): A review. Expl Agr. 47(1):27–51.
34. Morton, J. 1997. Pineapple (Ananas Comosus).  Horticultural Department. Purdue University, USA.
35. Ohlin, B. 1933. Interregional and international trade. Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, USA.
36. Oki, T., S. Yano and N. Hanasaki. 2017.  Economic aspects of virtual water trade. Environmental Research Letter 12:1-9.
37. Pahalwan, D.K. and R.S. Tripathi. 1984. Irrigation Scheduling Based on Evaporation and Crop Water Requirement for Summer Peanuts. Peanut Science 11:4-6.
38. Pedro V. de Azevedo, Cleber B. de Souza, Bernardo B. da Silva and Vicente P.R. da Silva. 2007. Water requirements of pineapple crop grown in a tropical environment, Brazil. Agricultural Water Management 88:201–208.
39. Reimer, J. 2012. On the economics of virtual water trade. Ecological Economics 75(1):135–139.
40. Schwarz, J., E., Mathijs and M., Maertens. 2014. Changing patterns of global agri-food trade and the economic efficiency of virtual water flows. Sustainability 7:5542-5563.
41. Shabbir, H.G., T. Silalertruksa, P. Nilsalab, R. Mungkung, S.R. Perret and N. Chaiyawannakarn. 2014. Water Footprint and Impact of Water Consumption for Food, Feed, Fuel Crops Production in Thailand. Water 6:1698-1718.
42. Wichelns, D. 2004. The policy relevance of virtual water can be enhanced by considering comparative advantages. Agr. Water Manag.66(1):49-63.
43. Wichelns, D. 2010. An economic analysis of the virtual water concept in relation to the agri-food sector.  Water Resour. Res. 43(12): 1–10.
مجله پژوهش های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی
دوره 4، شماره 1
خرداد 1398
صفحه 49-62

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار