فشرده ‎سازی پایدار سامانه‎ های کشاورزی در ایران برای سازگاری با تغییر اقلیم: فرصت ‌ها و چالش ‎ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو مدعو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و دانشیار دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشیار دانشگاه شهید بهشتی

3 استادیار دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

            دستیابی به امنیت غذایی پایدار در ایران، که در منطقه‏ای خشک و نیمه‏خشک واقع شده است، مستلزم غلبه بر چالش‏های گوناگون مانند محدودیت منابع پایه (آب و خاک زراعی)، بهبود ایمنی و سلامت غذا، ارتقای بهره‏وری کشت‎بوم‎ها همراه با تجدید ساختار بازار و افزایش توان خرید مصرف‏کنندگان است. تغییر اقلیم از عامل‌های تهدیدکننده پایداری سامانه‎های کشاورزی کشور به شمار می‏رود. تجدیدنظر در کشاورزی فشرده به دلیل کاهش کمی و کیفی منابع آب، خاک و تنوع زیستی، که ناشی از عملیات کشاورزی رایج در طولانی‏مدت است، یکی از ضرورت‏های تامین پایداری کشت‏بوم‏ها در ایران می‌‌باشد. با این حال، امنیت غذایی نباید در این فرایند دچار کاستی و بی‎ثباتی شود، به همین دلیل نیاز زیادی به الگوی فشرده‎سازی پایدار احساس می‎شود که در آن امنیت غذایی و پایداری بوم‏شناختی این سامانه‎ها به شکلی یکپارچه رعایت ‎شود. فشرده‎سازی پایدار پیش‎نیاز سازگاری4 با تغییر اقلیم در ایران است، زیرا برای کاهش مصرف آب و افزایش کارایی مصرف آب، بهینه‎سازی خاک‏ورزی و مدیریت خاک و بیشینه‎سازی بهره‏وری زنجیره تولید به سازگاری نیاز است. این امر در قالب مراحل سه‏گانه 1- کاهش مصرف نهاده‎ها، 2- جایگزینی نهاده‎ها و عملیات رایج با گزینه‎های تلفیقی و پایدار، و 3- طراحی مجدد و بازآفرینی کشت‎بوم‏های تاب‎آور در برابر اقلیم محقق می‏شود. تجارب موفق فشرده‌سازی کشاورزی در کشورهای در حال توسعه می‌تواند افق امیدوارکننده‌ای برای پذیرش این رهیافت در ایران باشد. مستندها نشان می‌دهد روش‌ها و عملیات فشرده‌سازی پایدار در 57 کشور و در 37 میلیون هکتار زمین اجرا می‎شود که در برخی از این موارد، عملکرد و تولید محصول‌‌های کشاورزی تا 70‌%  افزایش داشته است. در مقاله حاضر فرصت‏ها و چالش‎های آن مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sustainable Intensification of Agricultural Systems in Iran for Adaptation to Climate Change: Opportunities and Challenges

نویسندگان [English]

  • A. Mahdavi Damghani 1
  • J. Kambouzia 2
  • F. Aghamir 3
  • H. Mahmoudi 3
1 Invited Scholar of I.R. Academy of Sciences and Associate Professor Shahid Beheshti University
2 Associate Professor of Shahid Beheshti University
3 Assistant Professor, of Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Attaining sustainable food security in Iran, as a country located in arid and semi-arid region requires overcoming many challenges including limited basic resources (water and arable land), improving food safety and health and increasing productivity of agroecosystems as well as reconstructing market and affordability to food. Climate change has further threatened country’s capabilities for sustainability of agricultural systems. Reconsideration for intensive farming due to diminished quality and quantity of water, soil, and biodiversity resources which are caused by long time conventional practices is a necessity for providing sustainability of agroecosystems in Iran. Food security, however, should not be declined in the process; so, we need a new paradigm of “sustainable intensification” which integrates food security and meanwhile ecological sustainability of these systems. Sustainable intensification is a prerequisite of adaptation to climate change in Iran, as adaptation needs to reduce water consumption and increase water use efficiency (WUE), optimize soil tillage and management and maximize productivity of whole production chain. This would be done in triple steps of 1- reducing input consumption, 2- replacing conventional inputs and practices by integrated and sustainable ones and 3- recreating and redesigning climate- resilient agroecosystems. Opportunities and challenges of the duty is reviewed in the text.     

کلیدواژه‌ها [English]

  • Food security
  • Productivity
  • Resilience
  • Sustainability
1- ابراهیمی، ح. 1389. تغییر مصرف آب کشاورزی با توجه به تغییر اقلیم. پژوهش‏ در علوم زراعی120-109:(9)3.
2- سلطانی، ا. 1397. مدل‎سازی و تحلیل نتایج امنیت غذایی کشور تا 2050. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، تهران، 268 صفحه.
3- علیزاده، ا. و غ.ع. کمالی. 1381. اثرات تغییر اقلیم بر افزایش مصرف آب کشاورزی در دشت مشهد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی 201-189:(2و3)17.
4- کامکار، ب. و ع. مهدوی دامغانی. 1387. مبانی کشاورزی پایدار. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 322 صفحه.
5- کوچکی، ع. و غ.ع. کمالی. 1389. تغییر اقلیم و تولید گندم دیم در ایران. پژوهش‏های زراعی ایران 520-508:(3)8.
6- کوچکی، ع.، م. نصیری محلاتی و ل. جعفری. 1394. بررسی تأثیر تغییر اقلیم بر کشاورزی ایران: 1- پیش‏بینی وضعیت اگروکلیماتیک آینده. پژوهش‏های زراعی ایران 664-651:(4)13.
7- کوچکی، ع. و م. نصیری محلاتی. 1395. بررسی تأثیر تغییر اقلیم بر کشاورزی ایران: 2- پیش‏بینی تولید محصولات زراعی و راهکارهای سازگاری. پژوهش‏های زراعی ایران 20-1:(1)14.
8- مهدوی دامغانی، ع.، ف. آقامیر. 1397. فشرده‌سازی پایدار سامانه‌های تولید محصولات زراعی: مبانی و روش‌ها. سومین کنگره بین‎المللی و پانزدهمین کنگرۀ ملی علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران (مقاله کلیدی). 13 تا 15 شهریور، کرج.
9- وزارت جهاد کشاورزی. 1395. آمارنامه کشاورزی سال زراعی 94-1393 (جلد اول: محصولات زراعی). مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت جهاد کشاورزی.
10. EPA (United States Environmental Protection Agency). 2017. Strategies for climate change adaptation. Retrieved from: https://www.epa.gov/arc-x/strategies-climate-change-adaptation.
11. FAO. 2017. FAOSTAT, Country Profile: Islamic Republic of Iran. Retrieved from: http://www.fao.org/faostat/en/#country/102.
12. Flanner, K.V. 1962. Origins and ecological efforts of early domestication in Iran and the Near East. In: Ucko, P.J. and Dimbleby, B.W. (Eds.). The Domestication and Exploitation of Plants and Animals. Duckworth and Co.,  pp. 73-100.
13. Garnett, T., C. Godfray. 2012. Sustainable Intensification in Agriculture. Navigating a course through competing food system priorities, Food Climate Research Network and the Oxford Martin Programme on the Future of Food, University of Oxford, UK, 51.
14. Koocheki, A. and R. Ghorbani. 2005. Traditional agriculture in Iran and development challenges for organic agriculture. Int. J. Biodiver. Sci. Manag. 11:52-57.
15. Pretty, J., Noble, A.D., Bossio, D., Dixon, J., Hine, R.E., Penning de Vries, F.W.T., Morison, J.I.L. 2006. Resource-conserving agriculture increases yields in developing countries. Environ. Sci Tech. 3:24–43.
16. Pretty, J., Bharucha, Z.P. 2018. Sustainable intensification in agricultural systems. Anna. Bot. doi: 10.1093/aob/mcu205.
17. Pretty J, Toulmin, C., Williams, S. 2011. Sustainable intensification in African agriculture. Int. J. Agr. Sustain. 9(1):5-24.
18. The Montpellier Panel. 2013. Sustainable Intensification: A New Paradigm for African Agriculture. London, UK.