معیارها و شاخص‌‌های مؤثر در ارزیابی پایداری منابع طبیعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه تهران

چکیده

توسعه پایدار، رویکردی جامع به بهبودبخشی کیفیت زندگی انسان‌‌ها در جهت تحقق رفاه اقتصادی، اجتماعی و محیطی زیستگاه‌‌های انسانی است. به ‌منظور اعمال یک مدیریت مناسب بر منابع طبیعی لازم است ابتدا معیارهای مؤثر بر پایداری آن بررسی شوند و مؤثرترین و مهم‌ترین آن‌ها تعیین شوند. در این پژوهش، با تشکیل کمیته خبرگان و مدل برنامه‌ریزی راهبردی4، معیارهای تأثیرگذار در توسعه پایدار منابع طبیعی شامل عامل‌های مدیریت و ساختار سازمانی، اقتصادی، بوم‌شناسی و اجتماعی و فرهنگی تعیین و برای هر معیار نیز شاخص‌های تأثیرگذار مشخص شدند. معیارها و شاخص‌های پرسشنامه‌هایی که ضریب ناسازگاری کمتر از 1/0 داشتند، برای وزن‌دهی انتخاب شدند. میزان نرخ سازگاری کلی مدل برای معیارهای مدیریت و ساختار سازمانی منابع طبیعی، مسئله های اجتماعی و فرهنگی منابع طبیعی، مسئله های بوم‌شناسی و عامل‌های محیطی منابع طبیعی و مسئله های اقتصادی منابع طبیعی به‌‌ترتیب 01/0، 01/0، 01/0 و 03/0 است. سپس با استفاده از شیوه تحلیل سلسله مراتبی5 مهم‌ترین و تأثیرگذارترین معیارها و شاخص‌های مؤثر بر مدیریت پایدار منابع طبیعی شناسایی شدند. نتایج نشان داد که سهم معیار ساختار سازمانی و مدیریت منابع طبیعی به مثابه مهم‌ترین مسئله از نظر کمیته خبرگان، 38‌% است. اعمال مدیریت یکپارچه و نظام‌‌مند در زمینه‌‌های مدیریت و ساختار سازمانی، اقتصادی، بوم‌شناسی و اجتماعی و فرهنگی لازمه توسعه پایدار منابع طبیعی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Criteria and Indicators in Assessing Natural Resources Sustainability

نویسنده [English]

  • M.A. Zare Chahouki
Professor of University of Tehran
چکیده [English]

Sustainable development is a comprehensive approach to improve human life quality and to meet economical, social and environmental needs of anthropological residents. In order to have a proper management of natural resources, at first it is necessary to determine the criteria that affect sustainability and use the most appropriate criteria. In this research, by forming a committee of experts and the strategic planning SWOT, criteria affecting the sustainable development of natural resources including management and organizational structure, natural resource economics, environmental factors and social and cultural issues of ecology and natural resources were determined. In addition, the effective indicators were identified for each criterion. The questionnaires with inconsistent coefficient less than 0.1 were selected for weighting. The overall compliance rate of the model for the criteria management and organizational structure of natural resources, socio-cultural issues of natural resources, ecology and environmental issues of natural resources and natural resource economics issues were 0.01, 0.01, 0.01 and 0.03, respectively. Then, by the analytical hierarchy process (AHP), the four most important and influential criteria were examined; the contribution of standard organizational structure and management of natural resources was determined as 38%. Implementation of integrated and systematic natural resources management in management and organizational structure, natural resource economics, environmental factors and social and cultural issues of ecology is essential for sustainable development of natural resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criteria
  • Ecology
  • Organizational Structure
  • Sustainable management

مراجع

1- اسدی نلیوان، ا.، ع.ا. نظری سامانی، م. محسنی ساروی، ق. زاهدی امیری. 1392. تعیین و ارزیابی معیارها و نشانگرهای پایداری در حوزه آبخیز طالقان- زیدشت یک. دو فصل‌‌نامه آمایش سرزمین 154-133:(1)5.
2- بهرامی، ح.ر. و ر. صریحی اسفستانی. 1394. ارتباط بین سازمانی، حمایت سازمانی ادراک شده و تعهد سازمانی. فصلنامه مطالعات مدیریت   78-61:‌‌1.
3- بیات، م. 1388. سنجش توسه یافتگی روستاهای بخش کوار شهرستان شیراز با استفاده از روش تحلیل خوشه‌ای. فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی  131-113:‌‌1.
4- جمشیدی، ع. و ا.م. امینی. 1391. ارزیابی عوامل تخریب مراتع از نظر کارشناسان اداره منابع طبیعی در استان ایلام. حفاظت و بهره‌‌برداری از منابع طبیعی  105-91:‌‌1.
5- درانی، ک. و ز. رشیدی. 1387. بررسی تعاریف، مفاهیم و چگونگی ایجاد سرمایه اجتماعی (با تأکید بر اعتماد اجتماعی). ماهنامه مهندسی فرهنگی  19-8: (17-18)2.
6- ریاحی، ع.ا. 1381. توسعه پایدار در عرصه‌‌های منابع طبیعی با تکیه بر مفهوم برنامه ملی تعادل دام و مرتع (بررسی مشکلات-ارائه پیشنهادها. فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران 27-11:(7)1.
7- زارع چاهوکی، م.ع. و ا. سنایی. 1396. واکاوی عامل‌‌های محیطی و مدیریتی مؤثر بر پایداری زیست بوم‌‌های مرتعی. مجله  پژوهش‌های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی 58-45:(1)2.
8- زارعی، ب. و  ع. زارعی. 1384. پارادایم‌‌های تئوریک تبیین‌‌کننده شکل‌‌گیری ارتباطات بین سازمانی. فصلنامه دانش مدیریت 62-45:(1)20.
9- فرجی سبکبار، ح.، ح. نصیری، م. حمزه، س. طالبی، ر. یوسف. 1388. تعیین عرصه‌‌‌‌های مناسب برای تغذیه مصنوعی بر پایه تلفیق روش‌‌های ANP و مقایسه زوجی در محیط GIS، مطالعه موردی دشت گربایگان فسا. مجله جغرافیا و برنامه‌‌ریزی محیطی 166-143:‌‌44.
10- کریمی، ک. و ا. کرمی دهکردی. 1394. بهره‌‌برداری از مراتع و لزوم متنوع‌‌سازی معیشت خانوارهای روستایی مطالعة موردی: شهرستان ماهنشان، پژوهش‌‌های روستایی 368-343:‌‌2.
11- مفیدی چلان، م.، ح. بارانی، ا. عابدی سروستانی، ج. معتمدی و ع. دربان آستانه. 1394. تعیین شاخص‌‌های سنجش پایداری اقتصادی سامان‌‌های عرفی در مراتع ییلاقی: مطالعۀ موردی مراتع ییلاقی سهند، شهرستان مراغه. فصلنامۀ روستا و توسعه 171-151:(3)18.
12. Borrini, F.G., A. Kothari and G. Oviedo. 2004. Indigenous and local communities and protected areas: towards equity and enhanced conservation. Guidance on policy and practice for co-managed protected areas and community conserved areas. Best Practice Protected Area Guidelines Series No. 11. Gland, Switzerland and Cambridge, UK: IUCN
13. Brown, P.R., R. Nelson, B. Jacobs, P. Kokic, J. Tracey, M. Ahmed, and P. DeVoil. 2010. Enabling natural resource managers to self-assess their adaptive capacity. Agr. Sys. 103(8):562-568.
14. Carter, A.J., J.D. Pisaniello and R.L. Burritt. 2010. Centre for Accounting, Governance and Sustainability Occasional Working Papers. No. 3
15. Department for International Development, 2002. Indicators for Socially Sustainable Development, 8 pp.
16.  Donald, J.B. and B.H.  Richard. 2006. Past, Present & Future: Rangelands in China. J. Rangel. 24(4): 17-22.
17. Duff, G., A. Volders, B. Mitchell and K. O'Toole. 2000. In international symposium "making sustainable regional development visible: Evaluation Methods and Indicators in the Regional Context"Schloss Seggau, Austria 140-149.
18. Ellis, F. and M. Ntengua. 2003. Livelihoods and rural poverty reduction in Tanzania, World Development 31(8):13-68.
19. Fakoya, E., M. Agbonlahor. and A. Dipcolu.  2007. Attitudes of women farmers towards sustainable land management practices in South-Western Nigeria. J. Agri. Sci. 3(4):542-536
20. Food and Agriculture Organization, 1996. Workshop on Criteria and Indicators for Sustainable Forest Management in near East Process, Cairo, Egypt. 211 pp.
21. Graymore, M.L.M. 2012. Great South West Community Report Card: Guide to the Community Report Card; Horsham Campus Research Precinct, University of Ballarat: Horsham, UK.
22. Halmy, M.W., P.E. Gessler, J.A. Hicke and B.B. Salem. 2015. Land use/land cover change detection and prediction in the north-western coastal desert of Egypt using MarkovCA. Appl. Geograph. 63(2):101-112.
23. Kottak, C P. 1991. When People Don’t Come First: Some Lessons from Completed Projects. In Putting People First: Sociological Variables in Rural Development, 2nd ed. M. Cernea ed. New York: Oxford University Press. 325 p.
24. Naudé, M. 2012. Sustainable development and organizational learning: Mutually supportive? Int. J. Busi. Manage. Stud. 1(1):523–540.
25. Partovi, F. 2006. An Analytic Model for Locating Facilities Strategically, Int. J. Manage. Sci. Omega 34(1):41-55.
26. Rasmussen, L.V., K. Rasmussen, A. Reenberg and S. Proud. 2012. A system dynamics approach to land use changes in agro-pastoral systems on the desert margins of Sahel. Agr. Sys. 107: 56-64.
27. Remedio, E.M. and T.G. Bensel. 2003. Socio-Economic and Environmental impacts of Woodfuel Consumption and production in South Asia, 54 pp.
28. Richards A.J, A.M. Wallis and M.L.M. Graymore. 2007. An index of regional sustainability (AIRS) incorporating system processes into sustainability assessment, in ANZSEE 2007: Re-inventing sustainability: a climate for change: Australia New Zealand Society for Ecological Economics. Conference, Australia New Zealand Society for Ecological Economics, Noosa Lakes, Queenslands. pp. 1-30.
29. Richards, A. and A. Wallis, 2003. An assessment tool for sub-catchment to catchment scale indicators of sustainability – a case study in south west Victoria, Australia.12th International Conference of Greening of Industry Network - Partnerships for Sustainable Development, The University of Hong Kong, Hong Kong.
30. Sabatini, F. 2009. Social capital as social networks: A new framework for measurement and an empirical analysis of its determinant sand consequences. J. Socio- Econ. 38 (3): 429-442.
31. Wallis, A. 2002. Selecting Keystone indicators for measuring sustainability in south-west Victoria. Unpublished. Deakin University, School of Ecology and Environment, Warrnambool.
مجله پژوهش های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی
دوره 4، شماره 1
خرداد 1398
صفحه 1-16

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار