گامی به سوی مدیریت پایدار بوم‌نظام‌های مرتعی: 1- ارائه چارچوب واکاوی و مدل مفهومی مشارکت بهره‌برداران مرتعی.

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 اداره کل منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری

2 گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد

چکیده

بهره‌برداری اصولی در سیستم­های پیچیده اجتماعی_بوم‌شناختی مرتعی و توسعه الگوهای مشارکت‌‌ مردمی به عنوان زیربنایی برای مدیریت پایدار بوم نظام های مرتعی به رسمیت شناخته شده اند که هم‌افزایی اجتماعهای بهره­بردار محلی را برای حفاظت از این منابع به دنبال دارد. برای درک بهتر سیستم‌های پیچیده اجتماعی-بوم‌شناختی و مقابله با چالش‌های پیچیده جهانی و دستیابی به مدیریت پایدار مرتع‌ها، ضرورت دارد که چارچوب‌های کاربردی و عملیاتی مدیریت مشارکتی توسعه داده و سنجش شوند. با توجه به کمبود اطلاعات و شکاف دانش، این پژوهش به دنبال ارایه چارچوبی نوین و جامع در زمینه مدیریت مشارکتی بهره‌برداران مرتعی می باشد. در راستای دستیابی به این هدف، ابتدا منابع مرتبط با مشارکت مردمی مرور و به دنبال آن چارچوبی نوین برای واکاوی مشارکت بهره­برداران مرتعی ارایه شد. سپس، با نمونه­برداری غیراحتمالی هدفمند 30 نفر از خبرگان محلی انتخاب و با انجام مصاحبه، داده­ها و اطلاعات مرتبط با معیارهای چارچوب، از جمله آموزش، مشارکت، تسهیلگری، سرمایه­ها، استخراج شدند. درادامه، ضمن سنجش چارچوب مفهومی ارایه شده در مرتع قلنگان شهرکرد، مدل مفهومی آن ترسیم گردید. یافته­های سنجش هر محور چارچوب و مدل نهایی، در بررسی‌های جداگانه قابل ارایه، ارزیابی شده اند. این پژوهش پیشنهاد می­کند برای مدیریت پایدار بوم­نظام­های مرتعی و درک بهتر مشارکت بهره‌برداران، به چارچوب­های مفهومی جدیدی نیاز است تا ضمن درنظر گرفتن وضع موجود، سنجه­های موثر بر مشارکت بهره برداران را مورد توجه قراردهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Step Towards Sustainable Rangeland Management: 1- Development of an Analytical Framework and Conceptual Model for Participation of Rangeland Users

نویسندگان [English]

  • Hooman Khakpour 1
  • Ataollah Ebrahimi 2
  • Hojatollah Khedrigharibvand 2
1 General Department of Natural Resources of Chaharmahal VA Bakhtiari Province
2 Department of Nature engineering, Faculty of Natural Resources and Geosciences, Shahrekord University
چکیده [English]

   Principlal patterns of exploitation in complex socio-ecological rangeland systems and the development of patterns of public participation are regarded as a foundation for the sustainable rangeland management (SRM), which ultimately leads to the synergy of local communities to protect the natural resources. In order to better understand these complex socio-ecological systems, meet complex global challenges and achieve SRM, it is necessary to develop and assess practical and operational frameworks of participatory management. Considering the lack of information and knowledge gap, the present study provides a new and comprehensive framework in the context of participatory rangeland management. This study, while presenting the analytical framework of rangeland users' participation, and its assessment in Ghelangan rangeland of Shahrekord, provided a conceptual model based on the case study. In this regard, 30 local experts were selected through targeted non-probability sampling, while interviewing them, a structured questionnaire with a Likert scale was used to collect the data and information. The main criteria investigated included education, participation, mobilization, and livelihood capital, with related sub-criteria. In this study, the average of each sub-criterion was presented in the final model. The results of each partial measurement were examined in separate studies. As a final conclusion, we emphasize the necessity of development of new conceptual frameworks for better participation of rangeland users and ensuring SRM.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Analytical framework
  • Conceptual model
  • Ghelangan rangeland
  • Rangeland users' participation
  • Shahrekord
الله ویردی، مهرشاد؛ حمزه، فرهاد؛ اخباری، محمد. (1400). مدل الگوی مشارکت اجتماعی در توسعه پایدار محلات شهری ( مطالعه موردی منطقه 6 شهر تهران).  فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 13(2)، 942-927.
اکبرزاده، پیمان؛ کابلی، سیدحسن؛ رجبی، محمدرضا. (1398). نقش توانمندسازی جوامع محلی در مدیریت پایدار منابع طبیعی (مطالعه موردی : حوزه رامه شهرستان آرادان). فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 12(1)، 594-573.
انصاری، ن؛ سیداخلاقی شال، سیدجعفر؛  قاسمی، محمدحسن. (1387). عوامل اجتماعی- اقتصادی مؤثر در تخریب منابع طبیعی کشور و سهم آن‌ها در تخریب. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 15(4)، 508 - 524. 
انصاری، ثمینه؛ عندلیب، علیرضا. (1395). الگویی نوین برای ارزیابی میزان مشارکتی بودن طرح ها، نمونه: محله خوب بخت. فصلنامه علمی-پژوهشی نقش جهان،  6 (1)، 17-5.
بیرجندی، محمد؛ لاریجانی، مریم؛ شبیری، سیدمحمد. (1398). ارایه مدل نظری مولفه های سازمانی اثرگذار بر توسعه کارآفرینی برای سازمان های مردم نهاد فعال در حوزه محیط زیست. مجله علوم اجتماعی،  33(1)، 186-161.
توانایی بشرویه، هانیه؛ بهزادی، محمدحسن؛ خانی، محمدرضا. (1395). ارایه مدل مفهومی مشارکت مردمی در مدیریت پسماند شهر تهران (مطالعه موردیک مناطق 3، 6 و 21). فصلنامه انسان و محیط زیست، 38، 37-47.
خاکپور، هومان. (1400). تدوین مدل مفهومی الگوی نوین مشارکت مرتعداران در مدیریت مراتع (مطالعه موردی: مرتع قلنگان شهرکرد). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهرکرد.
سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور. (۱۳۹۷). دستورالعمل فعالیت‌های آموزش، ‌ترویج‌ و ‌مشارکت‌های مردمی در طرح‌های محوری منابع طبیعی.
رحیم زاده سیسی بیگ، سیروس؛ شیخ الاسلامی، علیرضا؛ ذاکر حقیقی، کیانوش. (1401). تدوین الگوی مشارکت سازمان‌های مردم نهاد درنظام مدیریت شهری (نمونه موردی: کلان شهر تهران). فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات جغرافیایی، 37(2)، 241-151.
سالاریان، محمد؛ داوری، کامران؛ علیزاده، امین؛ لگزیان، محمد؛ فاضلی، محمد. (1398). چارچوب دستیابی به چشم‌انداز مشترک در مدیریت مشارکتی-راهبردی آب (مطالعه موردی: حوضه آبخیز کشف رود). اکوهیدرولوژی، 6(4)، 886-865.
شعبانعلی قمی، حسین؛ رضایی، مسعود؛ رستمی، فرحناز. (1383). چالش­ها و استراتژی­های سازماندهی سیستم­های توسعه کشاورزی در آسیا. ماهنامه نشریه جهاد. 46، 3-8.
عراقیه فراهانی، فاطمه؛ نوابخش، مهرداد؛ متقی، ابراهیم. (1400). ارایه مدل ازعوامل تاثیرگذار بر مشارکت سیاسی-اجتماعی شهروندان دراجرای طرح های توسعه توسعه پایدار نواحی شهری (مطالعه موردی: شاغلین دستگاههای اجرایی شهر اراک). فصلنامه علمی-پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 13(2)، 505-527.
علیزاده، ندا؛ علی­پور، حسن؛ میرترابی، مهدیه السادات؛ موذن، زینب. (1397). مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تحول نظام ترویج کشاورزی ایران. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران (علوم کشاورزی ایران)، 49(2)، 345-331.
قربانی زاده، وجه الله؛ معتضدیان، رسول؛ حسین پور، داود؛ رهبر، عباسعلی. (1400). طراحی الگوی مشارکت عمومی در خط مشی گذاری با رویکردچندروشی. فصلنامه علمی مطالعات راهبردی سیاستگذاری عمومی، 11(39)، 93-68.
قربانی، مهدی؛ رحیمی بالکانلو، خدیجه؛ جعفری، محمد؛ طویلی، علی. (1394). تحلیل سرمایه اجتماعی شبکه بهره برداران در راستای مدیریت مشارکتی انطباقی مرتع. نشریه علمی پژوهشی مرتع، 9(1)، 105-91.
کریمی، جلیله؛ شریف­زاده، مریم. (1396). بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت بهره­برداران در اجرای طرح­های مرتعداری: موردمطالعه دهستان گل‌تپه، شهرستان سقز. تحقیقات مرتع و بیابان ایران، 24(1)، 190-181.
کشاورز، مرضیه؛ مؤیدی، معصومه. (1394). چالش­های نظام ترویج کشاورزی در سازگاری با تغییر اقلیم: دیدگاه کارشناسان کشاورزی استان فارس. فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 47(2)، 466-453. از  https://doi.org/10.22059/ijaedr.2016.59719
مقیمی، بنهنگی؛ باقری، علی. (1397). چارچوب ارزیابی ساختار حکمرانی و ارتقای مشارکت عمومی درطرح های مدیریت زیست محیطی: کاربرد در طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی. مجله محیط شناسی. 44(3)،  586-565.
Ballet, J., Sirven, N., & Requiers-Desjardins, M. (2007). Social capital and natural resource management: a critical perspective. The Journal of Environment & Development, 16(4), 355-374.
Easdale, M. H., & López, D. R. (2017). Sustainable livelihoods approach through the lens of the state-and-transition model in semi-arid pastoral systems. The Rangeland Journal, 38(6), 541-551.
Grilli, G., & Notaro, S. (2019). Exploring the influence of an extended theory of planned behaviour on preferences and willingness to pay for participatory natural resources management. Journal of environmental management. 232, 902-909.
Han, J., Zhang, Y., Wang, C., Bai, W., Wang, Y., Han, G., & Li, L. (2008). Rangeland degradation and restoration management in China. The Rangeland Journal, 30, 233-239.
Harris, R. B. (2009). Rangeland Degradation on the Qinghai-Tibetan Plateau: A Review of the Evidence of Its Magnitude and Causes. Journal of Arid Environments. 74, 1- 12.
Hill, J., & Mustafa, S. (2011). Natural Resources Management and Food Security in the Context of Sustainable Development, Sains Malaysiana, 40(12), 1331-1340.
Khedrigharibvand, H., Azadi, H., Bahrami, H., Tesfamariam, Z., Bazzazi, A. A., De Maeyer, P., & Witlox, F. (2018). Sustainable rangeland management in southwest Iran: application of the AHP-TOPSIS approach in ranking livelihood alternatives. The Rangeland Journal, 40(6), 603-614.
Mertz, O., Wadley, R. L., & Christensen, A. E. (2005). Local land use strategies in a globalizing world: Subsistence farming, cash crops and income diversification. Agricultural systems, 85(3), 209-215.
Reed, M. S., Stringer, L. C., Dougill, A. J., Perkins, J. S., Atlhopheng, J. R., Mulale, K., & Favretto, N. (2015). Reorienting land degradation towards sustainable land management: Linking sustainable livelihoods with ecosystem services in rangeland systems. Journal of environmental management, 151, 472-485.
Wang C., Pang W., & Hong, J. (2017). Impact of a regional payment for ecosystem service program on the livelihoods of different rural households. Journal of Cleaner Production. 164, 1058-1067.
Wu, X., Zhang, X., Dong, S., Cai, H., Zhao, T., Yang, W., & Shao, J. (2015). Local perceptions of rangeland degradation and climate change in the pastoral society of Qinghai-Tibetan Plateau. The Rangeland Journal, 37(1), 11-19.