چالش‌های تولید محصول های زراعی در ایران و راه های مقابله با آن ها
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استاد دانشگاه تهران
چکیده
از جمله چالش‌های مهم پیش‌رو در کشاورزی جمهوری اسلامی ایران عدم حفاظت از منابع طبیعی، تغییر اقلیم و ناپایداری محیط زیست است. جامعه‌ای که نتواند محیط زیست خود را حفظ کند یعنی منابع موجود در سرزمین زیستگاه خود را بیش از اندازه مصرف نماید و از فرسایش خاک، قطع بی‌رویه جنگل‌ها، تغییر اقلیم و مانند آن جلوگیری ننماید، بدون شک محکوم به نابودی است. در این مورد مثال‌های تاریخی از اقوام پولینزی و اقوام قدیم مایایی آورده شده است. بی‌اعتنایی به فرسایش خاک ها در طول تاریخ نیز عاملی در محو تمدن‌ها بوده است. توسعه بدون برنامه سطح زیر کشت، قطع جنگل ها، استفاده بیش از حد از مراتع، مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی، سموم دفع آفات گیاهی و سوخت‌های فسیلی (نفت، گاز، زغال‌سنگ)، سبب آلودگی محیط زیست و افزایش گازهای گلخانه‌ای، گرم شدن زمین و در نتیجه تغییر الگوی بارندگی و پیدایش خشکی و سیلاب ها، بالا آمدن سطح آب دریاها، بروز گرد و غبار گسترده، افزایش فرسایش خاک و کمبود آب در جهان و در کشور ما شده و خواهد شد. راه های مقابله با این چالش بزرگ عبارتند از کنترل جمعیت و داشتن الگوی مصرف متعادل، کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی، حفاظت بیشتر از جنگل ها و مراتع به عنوان مخازن ترسیب کربن، جلوگیری از فرسایش خاک و تقویت آبخوان‌ها، استفاده از روشهای مناسب خاک‌ورزی مانند کشت بدون شخم، جایگزینی انرژی فسیلی با انرژی‌های تجدید‌شونده، برنامه‌ریزی برای ایجاد توازن منطقی بین توسعه و توان اکولوژیکی محیط زندگی، اصلاح ارقام زراعی و باغی مقاوم به گرما، خشکی، آفات و بیماری‌ها و اعمال نظام‌ها و روشهای جدید مدیریت کشاورزی. عوامل محیطی مؤثر در تولید و عملکرد محصول های زراعی شامل آب، زمین، خاک و مواد غذایی آن، انرژی، غذا، تنوع زیستی، بازیافت زباله‌ها، مدیریت و تغییر اقلیم است. علاوه بر این ها خشکی، دما، میزان دی اکسید کربن و اُزن جوّ و تنش‌های زیستی و غیرزیستی نیز بر تولیدهای زراعی تأثیر گذارند، که اثر اکثر آن ها در این مقاله مورد بحث قرار گرفته است. نیازهای غذایی کشور در مورد محصول های اساسی گندم، برنج، قند و شکر، روغن، جو، ذرت دانه‌ای و حبوبات برای حال حاضر، افق چشم‌انداز 1404 (2025) و 1429 (2050 میلادی) با توجه به میزان جمعیت در مقاطع یاد شده، برآورد شده و راه های تأمین غذای جمعیت کشور در آینده بررسی شده است. برای تأمین غذای مردم کشورمان افزایش سطح زیر کشت چندان مورد نظر نیست و لازم است به راه‌های افزایش عملکرد روی آورد. در این زمینه استفاده از روش های بهنژادی، ژنتیک و تهیه ارقام جدید و کاربرد روشهای به‌زراعی و مدیریت تولید مورد توجه قرار گرفته است. از جمله روش های به‌زراعی و مدیریت استفاده بهینه از آب، روش های جدید خاک‌ورزی، مصرف به اندازه و به موقع کودهای شیمیایی، کاربرد ماشین‌های بذرکار دقیق، مبارزه تلفیقی با آفات و استفاده از اطلاعات و فنون پیشرفته زراعی و فناوری‌های جدید است که در این مقاله به آن ها پرداخته شده است.
کلیدواژه‌ها
)