چالش‌های تولید محصول های زراعی در ایران و راه های مقابله با آن ها
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
نویسنده
استاد دانشگاه تهران
چکیده
از جمله چالش‌های مهم پیش‌رو در کشاورزی جمهوری اسلامی ایران عدم حفاظت از منابع طبیعی، تغییر اقلیم و ناپایداری محیط زیست است. جامعه‌ای که نتواند محیط زیست خود را حفظ کند یعنی منابع موجود در سرزمین زیستگاه خود را بیش از اندازه مصرف نماید و از فرسایش خاک، قطع بی‌رویه جنگل‌ها، تغییر اقلیم و مانند آن جلوگیری ننماید، بدون شک محکوم به نابودی است. در این مورد مثال‌های تاریخی از اقوام پولینزی و اقوام قدیم مایایی آورده شده است. بی‌اعتنایی به فرسایش خاک ها در طول تاریخ نیز عاملی در محو تمدن‌ها بوده است. توسعه بدون برنامه سطح زیر کشت، قطع جنگل ها، استفاده بیش از حد از مراتع، مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی، سموم دفع آفات گیاهی و سوخت‌های فسیلی (نفت، گاز، زغال‌سنگ)، سبب آلودگی محیط زیست و افزایش گازهای گلخانه‌ای، گرم شدن زمین و در نتیجه تغییر الگوی بارندگی و پیدایش خشکی و سیلاب ها، بالا آمدن سطح آب دریاها، بروز گرد و غبار گسترده، افزایش فرسایش خاک و کمبود آب در جهان و در کشور ما شده و خواهد شد. راه های مقابله با این چالش بزرگ عبارتند از کنترل جمعیت و داشتن الگوی مصرف متعادل، کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی، حفاظت بیشتر از جنگل ها و مراتع به عنوان مخازن ترسیب کربن، جلوگیری از فرسایش خاک و تقویت آبخوان‌ها، استفاده از روشهای مناسب خاک‌ورزی مانند کشت بدون شخم، جایگزینی انرژی فسیلی با انرژی‌های تجدید‌شونده، برنامه‌ریزی برای ایجاد توازن منطقی بین توسعه و توان اکولوژیکی محیط زندگی، اصلاح ارقام زراعی و باغی مقاوم به گرما، خشکی، آفات و بیماری‌ها و اعمال نظام‌ها و روشهای جدید مدیریت کشاورزی. عوامل محیطی مؤثر در تولید و عملکرد محصول های زراعی شامل آب، زمین، خاک و مواد غذایی آن، انرژی، غذا، تنوع زیستی، بازیافت زباله‌ها، مدیریت و تغییر اقلیم است. علاوه بر این ها خشکی، دما، میزان دی اکسید کربن و اُزن جوّ و تنش‌های زیستی و غیرزیستی نیز بر تولیدهای زراعی تأثیر گذارند، که اثر اکثر آن ها در این مقاله مورد بحث قرار گرفته است. نیازهای غذایی کشور در مورد محصول های اساسی گندم، برنج، قند و شکر، روغن، جو، ذرت دانه‌ای و حبوبات برای حال حاضر، افق چشم‌انداز 1404 (2025) و 1429 (2050 میلادی) با توجه به میزان جمعیت در مقاطع یاد شده، برآورد شده و راه های تأمین غذای جمعیت کشور در آینده بررسی شده است. برای تأمین غذای مردم کشورمان افزایش سطح زیر کشت چندان مورد نظر نیست و لازم است به راه‌های افزایش عملکرد روی آورد. در این زمینه استفاده از روش های بهنژادی، ژنتیک و تهیه ارقام جدید و کاربرد روشهای به‌زراعی و مدیریت تولید مورد توجه قرار گرفته است. از جمله روش های به‌زراعی و مدیریت استفاده بهینه از آب، روش های جدید خاک‌ورزی، مصرف به اندازه و به موقع کودهای شیمیایی، کاربرد ماشین‌های بذرکار دقیق، مبارزه تلفیقی با آفات و استفاده از اطلاعات و فنون پیشرفته زراعی و فناوری‌های جدید است که در این مقاله به آن ها پرداخته شده است.
کلیدواژه‌ها
- برقعی، س. ع. م. 1381. ماشین‌های کشاورزی و مکانیزاسیون. فصل یازدهم گزارش نهایی طرح امنیت غذایی (مجری: داریوش مظاهری). گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران. اسفند 1381. صفحه های 463 تا 513.
- ثبوتی، ی. 1390. اقلیم و تغییرات آن در سده‌های بیستم و بیست و یکم. نشریه نشاء علم، سال اول، شماره دوم، صفحه های 5 تا 11.
- خسروی، ع. و ع. مرشدی. 1387. بررسی وضعیت منابع پایه و عوامل تولید در کشاورزی (به سفارش انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران). نشر آموزش کشاورزی. 66 صفحه.
- درویش‌زاده، ع. 1391. مسایل زمین‌شناسی ناشی از انتقال آب دریای خزر به کویرهای جنوب سمنان. خبرنامه شماره 45 فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، صفحه های 28 تا 33.
- رضایی، ع. 1381. دانه‌های روغنی. فصل هفتم گزارش نهایی طرح امنیت غذایی (مجری: داریوش مظاهری). گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران. اسفند 1381. صفحه های 281 تا 320.
- رنجی، ذ. و د. مظاهری. 1381. تولید شکر. فصل پنجم گزارش نهایی طرح امنیت غذایی (مجری: داریوش مظاهری). گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران. اسفند 1381. صفحه های 223 تا 252.
- شاهدی، م. 1381. غذا و تغذیه. فصل سوم گزارش نهایی طرح امنیت غذایی (مجری: داریوش مظاهری). گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران. اسفند 1381. صفحه های 127 تا 161.
- شریفی‌تهرانی، ع. 1390. چکیده طرح پژوهشی: بررسی مسایل کشاورزی و منابع طبیعی کشور و پیشنهاد راه‌حل آن ها. خبرنامه فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران. سال یازدهم، شماره 39، تابستان 1390. صفحه های 23 تا 26.
- معاونت پژوهشی علوم محض و کاربردی فرهنگستان علوم. 1388. مقالات همایش "پایداری کمّی و کیفی منابع آب کشور". فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران 127 صفحه.
- کلانتری، ع.. 1391. آمارهای هشدار دهنده بخش کشاورزی- روزنامه شرق، مورخ 31/3/91.
- گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم. 1389. خلاصه مقالات همایش "اثر تغییر اقلیم بر کشاورزی و منابع طبیعی ایران". فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران. 15 صفحه.
- گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم. 1389. خلاصه مقالات همایش "اقتصاد محیط زیست". فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران. 16 صفحه.
- ناصحی، ا. 1381. پیش‌بینی جمعیت ایران تا سال 1400 هجری خورشیدی. فصل اول گزارش نهایی طرح امنیت غذایی (مجری: داریوش مظاهری). گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران. اسفند 1381. صفحه های 1 تا 72.
- ناصری، س. 1391. تأمین آب آشامیدنی سالم، چالش‌ها و چشم‌انداز. خبرنامه شماره 45 فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، صفحه های 39 تا 41.
- نهاوندیان، م. 1391. اقتصاد محیط زیست، نامه اطاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی جمهوری اسلامی ایران. سال هشتاد و چهارم، شماره 68، صفحه های 4 تا 5.
- وجدانی، پ. 1381. تولید غلات. فصل چهارم گزارش نهایی طرح امنیت غذایی (مجری: داریوش مظاهری). گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران. اسفند 1381، صفحه های 163 تا 222.
- Brown, L.R. 2009. Plan B4.O, Mobilizing to save civilization. New York: W.W. Norton, 368 p.
- Egli, D.B. 2011. Time and the productivity of agronomic crops and cropping systems. Agron. J. 103:743-750.
- Fisher, M. 2010. Has wheat reached its genetic yield potential. CSA News Magazine, November 2010, 4-9.
- Fisher, M. 2011. Sustainability, learning the lessons of past civilization. CSA News Magazine, February 2011, 4-9.
- Fisher, M. 2011. The role of agronomists in maximizing the potential of biotech traits. CSA News Magazine, June 2011, 4-9.
- Fisher, M. 2011. Do polycultures have a role in modern agriculture. CSA News Magazine, September 2011, 4-10.
- Fisher, M. 2012. Precision agriculturre in the developing world. CSA News Magazine, February 2012, 4-9.
- Gala Bijl, C. and M. Fisher. 2011. Crop adaptation to climate change. CSA News Magazine, July 2011, 4-9.
- Janzen, H. H., P.E. Fixen, A. J. Franzlubbers, J. Hattey, R. C. Izaurralde, Q. M. Ketterings, D. A. Lobb, and W.H. Schlesinger. 2011. Critical issues facing humanity and how soil scientists can address them. CSA News Magazine, April 2011, 4-11.
- Mora, C., D.P. Tittensor, S. Adl, A. G. B. Simpson, and B. Worm. 2011. How many species are there on earth and in the ocean. PLOS Biol. 9 (8):1-8.
- Turner, N.C., Feng-Min Li, You-Cai Xiong, and K.H.M. Siddique. 2011. Climate change and agricultural ecosystem management in dry areas. CSIRO publishing. Crop & Pasture Science, 2011, 62, i-ii.
- Van Roekel, R.J., and J.A. Coulter. 2011. Agronomic responses of corn to planting date and plant density. Agron. J. 103:1414-1422.
)