مجله پژوهش های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی

واکاوی پیامدهای گسترش آبیاری زیرفشار در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، پژوهشگر و رییس مرکز مطالعات خشکسالی، دانشگاه شیراز

2 استاد دانشگاه شیراز

چکیده

در پی بروز خشکسالی در اغلب مناطق جهان از جمله ایران و در حکم یک راهکار عملی برای مقابله با خشکسالی، استفاده از  سامانه­های آبیاری زیرفشار گسترش یافته  است. به دلیل سهولت گسترش این سامانه­های آبیاری، شرایطی پیش می‌آید که بهره­برداری از منابع آب­های زیرزمینی سرعت بیشتری بگیرد و زنگ خطری برای پایداری آنها باشد و در عمل، نیل به اهداف اصلی در صرفه جویی واقعی آب در سطح حوضه آبریز و آبخوان میسر نگردد. نتایج واکاوی­ها نشان داد که به شرط طراحی و اجرای اصولی و دقیق سامانه­های آبیاری زیر فشار توام با شناخت کافی از اقلیم منطقه مورد نظر، می­توان به راندمان بالا در آبیاری دست یافت. بنابراین، با توجه به اقلیم گرم و خشک سرزمین ایران اجرای آبیاری موضعی در مقایسه با آبیاری بارانی ارجحیت دارد. همچنین به منظور جلوگیری از اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی ناشی از توسعه سامانه­های آبیاری زیر فشار و بروز "اثر جهش" لازم است تمهیداتی اساسی و اصولی اندیشیده شود که از مهمترین آ­نها      می­توان به جلوگیری از افزایش سطح زیرکشت، افزایش قیمت آب به حد بازدارندگی، کاهش حجم آب تحویلی به کشاورزان، تغییر الگوی کشت به همراه کم­آبیاری، اعمال روش‌های به‌زراعی و واردات آب مجازی اشاره کرد.  

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analyzing the Consequences of Development of Pressurized Irrigation Systems in Iran

نویسندگان [English]

  • S.H. Ahmadi 1
  • A.R. Sepaskhah 2

1 Assistant Professor, Researcher and Head of Drought Research Institute, Shiraz University

2 Professor of Shiraz University

چکیده [English]

            As a solution to cope with the occurring drought in most regions of the world and Iran, the pressurized irrigation systems have been extensively used. Due to feasibility of implementing these irrigation systems, an extensive pressure could be imposed on groundwater resources, which would be a real threat for sustainable groundwater withdrawal, and the goals of real water saving strategies in aquifers of watersheds will not be met. Analysis showed that it is possible to achieve high irrigation efficiency if the pressurized irrigation systems are correctly and technically designed based on the climate of the region and then installed and performed appropriately. It is realized that sprinkle irrigation systems might not be recommended in the warm and dry climate of Iran, and instead the localized irrigation systems are suggested and favorable over them. Nevertheless, it is necessary to adopt several fundamental management strategies to prevent the occurrence of rebound effect. Some of the main strategies that would potentially prevent rebound effect are including but not limited to restricting the expansion of cultivated areas, considerable increase of water price, volumetric delivery of water to farmers, changing cropping pattern that is combined with deficit irrigation strategies, crop improvement, and importing virtual water.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Farm scale
  • Real Water Saving
  • Rebound effect
  • Watershed scale
  1. بی نام. 1383. مجموعه مقالات کارگاه فنی آبیاری بارانی (توانمندی­ها و چالش­ها). کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، کرج، موسسه فنی و مهندسی کشاورزی، 25 بهمن 1383. شماره انتشار 97، 248 صفحه.
  2. بی­آزار.، ش.، م. احتشامی، ه. عبادی و ر. فیفایی. 1386. ارزیابی هیدرولیکی سیستم­های آبیاری قطره­ای داخل خط در باغ­های مرکبات غرب مازندران. پژوهشنامه علوم کشاورزی، 13-1:1.
  3. بیرانوند، ز.م.، س. برومندنسب، ز. ایزدپناه و ع. ملکی. 1393. بررسی بازده آبیاری سیستم­های آبیاری بارانی در منطقۀ خرم آباد. مدیریت آب و آبیاری 202-191:(2)4.
  4. ترک نژاد، ا.، م. آقایی سربرزه، ح. جعفری، ع.ر. شیروانی، ر. رویین تن، ع. نعمتی و خ. شهبازی. 1385. ارزیابی فنی و اقتصادی روش آبیاری قطره­ای در گندم و مقایسه آن با روش آبیاری سطحی. پژوهش و سازندگی، 44-72:36.
  5. حسن­لی، ع.م. و ع.ر. سپاس­خواه. 1379. ارزیابی سیستم­های آبیاری قطره­ای، مطالعه موردی باغ­های مرکبات داراب. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 27-4:13.
  6. خلیلی، د. 1395. چالش های فراروی مدیریت منابع آب در شرایط خشکسالی در ایران. مجله پژوهش های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 164-1:149.
  7. دانشور، م. و م. زیبایی. 1391. اثرات سیستم های آبیاری بارانی در مقابله با خشکسالی در استان فارس. اقتصاد کشاورزی، 125-6:109.
  8. رحمتی، ح.، م. شاکر و ع.ر. کیانی. 1392. بررسی عملکرد کمی و روند توسعه طرح­های آبیاری زیر فشار در کشور. چهارمین همایش ملی مدیریت شبکه­ای آبیاری و زهکشی، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده مهندسی علوم آب، 6 تا 8 اسفند 1392.
  9. رفیعی، ه.، م. بخشوده و م. زیبایی. 1384. ارزیابی و انتخاب سیستم بهینه آبیاری در شهرستانهای فریدن و سمیرم. پنجمین کنفرانس دوسالانه اقتصاد کشاورزی ایران، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
  10. زیبایی، م. 1382. تعیین بازده سرمایه گذاری در زمینه نصب سیستمهای آبیاری زیر فشار در استان فارس. مجموعه مقالات همایش تامین مالی کشاورزی تجربه ها و درسها. تهران، دانشگاه تربیت مدرس، پژوهشکده اقتصاد. صفحه­های 149 تا 171.
  11. زیبایی، م. 1386. عوامل موثر بر عدم تداوم در استفاده از سیستم های آبیاری بارانی در استان فارس مقایسه تحلیل لاجیت و تحلیل ممیزی. ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران. مشهد، انجمن اقتصاد کشاورزی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد.  صفحه­های 1 تا 16.
  12. زیبایی، م.، و م. بخشوده. 1387. رتبه‌بندی تکنولوژیهای آبیاری با استفاده از روش تصمیم‌سازی چند معیاری: مطالعه موردی استان فارس. مجله علوم و صنایع کشاورزی. وِیژه اقتصاد و توسعه کشاورزی، 13-22:3.
  13. سپاس­خواه، ع . ر. 1395 . راهکارهای مقابله با چالش تامین غذا در ایران. مجله پژوهش های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 28-1:19.
  14. سپاس­خواه، ع . ر. 1383 . نگرشی دوباره بر پژوهش های بازده آبیاری در جمهوری اسلامی ایران. مجموعه مقالات روش های پیشگری از اتلاف منابع ملی. تهران، 19 تا 21 خرداد، صفحه­های 53 تا 62.
  15. سپاس­خواه، ع.ر.، م. نوشادی و ت. هنر. 1383. گزارش طرح ارزیابی سیستم­های آبیاری بارانی در استان فارس. مجری مسئول علیرضا سپاس­خواه. بخش آبیاری، دانشگاه شیراز، 192 صفحه.
  16. سهراب، ف.، و عباسی، ف. 1388. ارزیابی بازده آبیاری در کشور و ارائه نقشه هم بازده آبیاری. مجموع مقالات دوازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران­. 5 و 6 اسفند ماه. صفحه­های 29 تا 44.
  17. عابدیان، ی. 1376. ارزیابی دستگاه آبیاری بارانی لوله‌های چرخدار (Side-roll sprinkler) در مزارع چغندرقند استان خراسان. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته آبیاری و زهکشی، بخش آبیاری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز.
  18. علیزاده، ح.ع.، ع. لیاقت و ت. سهرابی. 1393. ارزیابی سناریوهای توسعه سیستم های آبیاری زیر فشار بر منابع آب زیرزمینی با استفاده از مدل سازی پویایی سیستم. نشریه حفاظت منابع آب و خاک 15-3:1.
  19. فاریابی، ا.، ع. معروف پور و ه. قمرنیا. 1389. بررسی و ارزیابی سیستم های آبیاری بارانی کلاسیک ثابت دشت دهگلان کردستان. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک 15-14:1.
  20. فروغی، ف. 1381. ارزیابی هیدرولیکی سیستم آبیاری عقربه‌ای و تاثیر آن بر بهره‌وری بیولوژیک گندم در منطقه باجگاه. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته آبیاری و زهکشی، بخش آبیاری، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز.
  21. مرکز آمار ایران. 1394. نتایج تفصیلی سرشماری عمومی کشاورزی کل کشور. تهران: مرکز آمار ایران، دفتر ریاست، روابط عمومی و همکاریهای بین الملل، 128 صفحه.
  22. نجفی، ب.، ع.ا. قائمی، م.ح. طرازکار و د. رحمتی. 1387. بررسی اقتصادی سیستم آبیاری قطره ای در استان فارس. اقتصاد و کشاورزی، 102-2:87.
  23. نیکخواه، م.، م.ح. رحیمیان، م.ج. روستا و ح. رزاقیان. 1394. ارزیابی برخی راهکارهای مدیریتی افزایش شاخص کارآیی مصرف آب مزارع گندم در شرایط شور. آب و توسعه پایدار، 58-1:53.
  24. وزارت جهاد کشاورزی. 1394الف. بررسی آمار سطح برداشت و میزان تولید 36 سال محصول های زراعی (سال 1357 لغایت 1392). معاونت برنامه ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات. 285 صفحه.
  25. وزارت جهاد کشاورزی. 1394ب. آمارنامه کشاورزی جلد دوم سال 1393. معاونت برنامه ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات. 379 صفحه.

  26.  26. Berbel, J. and L. Mateos. 2014. Does investment in irrigation technology necessarily generate rebound effects? A simulation analysis based on an agro-economic model. Agr. Syst. 128:25-34.

  27.  27. Berbel, J., C. Gutierrez-Martin, J.A. Rodriguez-Diaz, E. Camacho and P. Montesinos. 2015. Literature review on rebound effect of water saving measures and analysis of a Spanich case study. Water Resour. Manage. 29:663-678.

  28. 28.Dumont, A., B. Mayor and E.L. Lopez-Gunn. 2013. Is the rebound effect or Jevons paradox a useful concept for better management of water resources? Insights from the irrigation modernization process in Spain. Aquatic Procedia 1:64-76.

  29. 29. EC, European Commission. 2012. A Blueprint to Safeguard Europe’s Water Resources, Brussels. Retrived from http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52012DC0673. Accesssed on August 22, 2016

  30. 30. Evans, R.G., J. LaRue, K.C. Stone and B.A. King. 2013. Adoption of site-specific variable rate sprinkler irrigation systems. Irrig. Sci. 31:871-887.

  31. 31. FAO, 2012. Statistics Division (FAOSTAT), Retrieved from http://faostat.fao.org/

  32. 32. Garb, Y. and L. Friedlander. 2014. From transfer to translation: using systemic understandings of technology to understand drip irrigation uptake. Agr. Sys. 128:13-24.

  33. 33. Greening, L.A., D.L. Greene and C. Difiglio. 2000. Energy efficicney and consumption- the rebound effect- a survey. 28:389-401.

  34. 34. Hellegers, P.J.G.J. and C.J. Perry. 2006. Can irrigation water use be guided by market forces? Theory and practices. Int. J. Water Resour. Develop. 22:79-86.

  35. 35. Huffaker, R. 2008. Conservation potential of agricultural water conservation subsidies. Water Resour. Res. 44: W00E01.

  36. 36. International Committee on Irrigation and Drainage (ICID). 2015. Supporting Agricultural Water Management for Sustainable Development. Annu. Rep. 2014-2015. 88 p.

  37. 37. Jaghdani, T.J. and B. Brümmer. 2016. Determinants of willingness to pay for groundwater: Insights from informal water markets in Rafsanjan, Iran. Int. J. Water Resour. Develop. 32:944-960.

  38. 38. Pfeiffer, L. and C-YC. Lin. 2014. Does efficient irrigation technology lead to reduced growundwater extraction? Empirical evidence. J. Environ. Econ. Manage. 67: 189-208.

  39. 39. Scheierling, S.M., R.A. Young and G.E. Cardon. 2006. Public subsidies for water-conserving irrigation investments: Hydrologic, agronomic, and economic assessment. Water Resour. Res. 42: W03428

  40. 40. Schuck, E.C., W. Marshal Fraiser, R.S. Webb, L.J. Ellingson and W.J. Umberger. 2005. Adoption of More Technically Efficient Irrigation Systems as a Drought Response. Water Resour. Develop. 21:651-662.

  41. 41. Seckler, D. 1996. The new era of water resources management. Research Report 1. International Irrigation Management Institute, Colombo, Sri Lanka.

     

  42. 42. UNEP. 2012. Measuring water use in a green economy, A Report of the Working Group on Water Efficiency to the International Resource Panel. United Nations Environment Programme (UNEP).

  43.